26 lipca – wspomnienie św. Anny. W kaplicy Zameczku Muzeum Romantyzmu w Opinogórze eksponowana jest mozaika – św. Anna Samotrzeć, zabytek datowany na II poł. XVIII w., będący darem Wincentego Krasińskiego, ojca poety Zygmunta Krasińskiego, dla kościoła w Opinogórze.
W XX w. eksponat został przeniesiony z opinogórskiego kościoła do Muzeum Diecezjalnego w Płocku, aby zabezpieczyć go przed ewentualną kradzieżą. W tym czasie obraz został również poddany konserwacji. Z kolei z Płocka został wypożyczony do Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, gdzie teraz jest eksponowany w kaplicy neogotyckiego zameczku. Sprawa jego autentyczności oparła się o prokuraturę. Zgodnie z wszelkimi dokumentami obraz jest autentyczny, co poświadczał wielokrotnie były proboszcz opinogórskiej świątyni ks. Jarosław Arbat. Mozaika nadal jest własnością Parafii pw. św. Zygmunta w Opinogórze. W Muzeum Romantyzmu jest obecna na zasadzie wypożyczenia z Muzeum Diecezjalnego w Płocku, gdzie była przechowywana.
Wyraz „samotrzeć” nie istnieje w obecnej polszczyźnie – jest to archaiczne określenie “sami/same we trzech/trzy/troje”. Tytuł oznacza, że na jednym obrazie zostały przedstawione trzy pokolenia: święta Anna, jej córka – Maria i wnuk – dzieciątko Jezus. Dodatkowo umieszczony został tu św. Jan Chrzciciel.
Obraz jest wykonany techniką mozaikową, z drobnych różnego rodzaju kamyków, kawałków szkła i ceramiki, przytwierdzonych do podłoża zaprawą wapienną, lub żywicą. Motyw trzech pokoleń wykorzystywany był malarstwie m.in. przez Leonarda da Vinci, Rafaela, Michała Anioła.
Św. Anna i Maryja ujęte zostały z lekkiego półprofilu, ubrane w suknie z długimi rękawami i okryte płaszczami, na głowach – chusty. Linie diagonalne kompozycji wyznaczają głowy Dzieciątka Jezus i św. Jana Chrzciciela oraz głowy Marii i św. Anny. Linie wertykalne wyznaczone zostały m.in. przez kolumnę z boku, ścianę budynku i rosnące drzewa. Wielką rolę odgrywa kąt spojrzenia odbiorcy i oświetlenie. Łagodne gesty tworzą między postaciami pewnego rodzaju łańcuch. Dzieciątko łagodnie spogląda na św. Annę wskazując jednocześnie jednym palcem na dłonie św. Jana Chrzciciela. Natomiast jego Babcia oraz Matka spoglądają bezpośrednio na owoce w dłoniach św. Jana Chrzciciela. Ten ostatni obdarowuje spojrzeniem św. Annę. Grupa sprawia wrażenie spokojnej i naturalnej.
Być może spoczywające owoce w dłoniach św. Jana Chrzciciela, stanowiące centralny punkt odniesienia dla kompozycji: to pomarańcze, symbol płodności. Bóg składa obietnicę Mojżeszowi: “Błogosławione będzie twoje potomstwo, plon twojej ziemi, rozpłód twego bydła, miot twojej rogacizny i przychówek twoich trzód” (5Moj28,4). Natomiast Elżbieta mówi witając Marię: “Błogosławionaś ty między niewiastami i błogosławiony jest owoc żywota twego” (Łk1,42).
U stóp św. Jana Chrzciciela widoczny kwiat, bowiem Chrystus sam jest kwiatem, który wyrósł z korzenia Jessego (Iz11,1). To prawdopodobnie szafran, symbol miłości (1Kor13,13) lub też fiołek symbolizujący pokorę i skromność. W tle drzewo oliwne, znak wiecznego pokoju; choć równie dobrze może być to drzewo figowe, symbol maryjny, drzewo, które wydało owoc Chrystusa. Pod drzewem figowym modliła się też św. Anna o potomstwo i powrót Joachima, pod nim ukazał się jej Anioł. Z kolei ptak na drzewie to być może gołębica symbolizująca Ducha Świętego. Drzewo jest w ogóle symbolem Chrystusa i Zmartwychwstania. Maria obejmuje z czułością syna w swoich ramionach, ale to św. Anna góruje nad kompozycją. Jest cicha i pokorna, a jej spojrzenie wyraża troskę.
Kolor czerwony wskazuje na miłość, krew, życie, ofiarę. Życie Marii zostało naznaczone cierpieniem, ale kolor czerwony wskazuje na Jej troskliwą, matczyną miłość względem ludzi. Kolor niebieski to kolor nieba, świata wiecznego. W przedstawieniach Matki Bożej ten kolor może wskazywać na Jej świętość, która jest odbiciem świętości Boga. Kolor biały z kolei symbolizuje boskie światło, czystość, niewinność i prostotę. Żółty to kolor łagodny i optymistyczny. Kolor pomarańczowy to połączenie owej czerwieni i żółtego. Z kolei kolor zielony powstaje z połączenia niebieskiego i żółtego. Jest kolorem życia, harmonii, nadziei.
W prawym dolnym roku obraz sygnowany inicjałami J.R.C.
Pismo Święte nie przekazało o św. Annie żadnej wzmianki, a podstawowe wiadomości na temat jej życia pochodzą z apokryfów. Kult św. Anny pojawił się ok. IV w. i rozszerzał wraz z wzrastającą czcią dla Najświętszej Marii Panny. Na Wschodzie jej święto obchodzone jest od VIII w. Z tego samego czasu pochodzą najstarsze znane wizerunki Świętej w sztuce bizantyjskiej. W XIII w. upowszechnił się wizerunek znany jako św. Anna Samotrzecia. Siedząca lub stojąca Anna trzyma na kolanach albo za rękę Maryję i Jezusa. W XVI i XVII w. pojawiły się wizerunki św. Anny, jako matki uczącej córkę. Trzyma w nich na ogół otwartą książkę, z której czyta kilkuletnia dziewczynka. Atrybuty św. Anny na Zachodzie to palec na ustach oznaczający pokorę i cichość oraz księga i lilia.
Oprac. Beata Woźniak
Fot. Muzeum Romantyzmu w Opinogórze
Bibliografia:
https://plock.gosc.pl/doc/1645423.Swiete-odwiedziny
I. Galicka, H. Sygietyńska, Ciechanów i okolice, [w:] Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. 10 [dawne województwo warszawskie], z.1, Warszawa 1977.
J. Marecki, L. Rotter, Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych, Kraków 2013.